Czas czytania: ok. 9 min
Data publikacji: 17 stycznia 2024
Praktyki dark patterns – czym są zwodnicze interfejsy i jakie są konsekwencje ich stosowania
Zależy Ci na powodzeniu swojego biznesu. Ze wszystkich sił starasz się przyciągnąć użytkowników na stronę i zachęcić ich do konwersji. Wykorzystałeś już wszystkie dostępne Ci środki i... nadal nie jesteś zadowolony z efektu.
Czy w takim wypadku możesz posunąć się do technik manipulacyjnych? Czym dokładnie są praktyki dark patterns? Czy naprawdę wszystkie są takie złe? Przekonaj się!
Dark Patterns: co to?
Dark patterns lub deceptive design. Oba pojęcia odnoszą się do taktyk projektowych wykorzystywanych przy tworzeniu konkretnych sekcji, elementów lub całych interfejsów. Oba mają też na celu wprowadzenie w błąd. Niejako zmuszają użytkowników do podejmowania decyzji i działań, których wcale nie mieli zamiaru podjąć.
Stosowanie dark patterns może mieć swoje poziomy. Nie wszystkie ciemne praktyki będą drastyczne i rzucające się w oczy. Niektóre są subtelne, inne to ewidentne kłastwa. Łączy je jedno: kosztują czas lub pieniądze użytkownika i podważają jego domyślną intencję.
Dark Patterns: skąd pochodzi nazwa?
Określenie Dark Patterns zostało wysunięte przez Harry’go Bringull’a, UX designer’a. Omówił on zagadnienia zwązane ze zwodniczm projektowaniem m.in. na stronie darkpatterns.org oraz w swojej książce. Badania zaczął już w 2010 rok i – jak sam mówi – w tym czasie był jeszcze na tyle naiwny, że wierzył, że może przekonać firmy praktykujące dark patterns do bardziej etycznych działań.
Później zauważył: „Jednym z powodów [na używanie zwodniczej praktyki] jest to, że Dark Patterns można uzyskać niskim nakładem pracy, ale z dużym rezultatem. Generują zysk i są proste do wykonania”.
Na prowadzonej przez niego platformie znajdziesz samą definicję, która brzmi następująco: ,,sztuczki stosowane w witrynach i aplikacjach, które sprawiają, że robisz rzeczy, których nie zamierzałeś, np. kupujesz lub zapisujesz się na coś”
Dark Patterns: ciemne praktyki w usługach cyfrowych
Roach Motel (w bezpośrednim tłumaczeniu “motel dla karaluchów”), czyli usługa, do której bardzo łatwo dołączyć, ale już rezygnacja jest utrudniona. Przykładem może być abonament w wersji premium, który można anulować tylko telefonicznie. Praktykę taką stosuje m.in. Amazon, w którym po wyrażeniu chęci rezygnacji, nadal trzeba przejść przez kilkupoziomowy i uciążliwy proces.
Podstępne/podchwytliwe pytania. Inaczej mówiąc, zmuszające do udzielenia informacji, które miały pozostać ukryte. Szczególnie łatwe do przeoczenia, gdy użytkownik czyta szybko lub wręcz wybiórczo. Dodatkową pułapką jest stosowanie skomplikowanych konstrukcji zdań (np. zawierających potrójne zaprzeczenia, które trudno poprawnie zinterpretować) zamiast informacji w prostej i zrozumiałej formie.
Podrzucanie produktów do koszyka, czyli wyjątkowo skrajny zabieg. W konsekwencji konsument płaci za produkt, którego w ogóle nie zamawiał.
Wydobywanie prywatnych informacji. Nie chodzi o dane potrzebne w danym procesie (np. rejestracji), a takie, które pozwolą na osiągnięcie późniejszych korzyści dla firmy czy właściciela platformy. Zabiegowi temu nadano nazwę „privacy zuckering” nawiązującą do Marka Zuckerberga, założyciela Facebooka.
Spam znajomych. Dostawca produktu lub usługi prosi o dane zaprzyjaźnionych kontaktów. Robi to pod pretekstem lepszej personalizacji treści lub dopasowywania innych znajomych. Co dzieje się później? Informacje te zostają przechwycone, a następnie do kontaktów przesyłane są komunikaty pisane w imieniu zmanipulowanego użytkownika.
Ukryte koszty. Nie są przedstawiane aż do ostatniego etapu. Może być to np. dodatkowe naliczenie podatku.
Zapobieganie porównywaniu cen.
Zmyłka. Mówimy o niej, jeśli w projekcie zastosowano zabiegi skupiające uwagę na jednych elementach tylko po to, by pominąć inne.
Przynęta i przekierowanie. Użytkownik chce zrobić jedną rzecz, a nieoczekiwanie jest przekierowywany do innego elementu lub podstrony. Przykład? Reklamy produktów, które po kliknięciu przenoszą do zupełnie innego egzemplarza niż ten, który został pierwotnie zareklamowany.
Confirmshaming. Wykorzystywany do nakłaniania użytkownika do podjęcia jakiejś decyzji, sugerując, że drugi wybór (zazwyczaj odmowa) będzie o nim źle świadczyć. Przykład: w zapisie do newslettera i zamiast ,,Zapisuję się i odbieram rabat”/ ,,Nie, dziękuję” pojawia się ,,Odbieram rabat 30%”/,,Nie, nie chcę zaoszczędzić “.
Ukryte reklamy. Wtapiają się w otoczenie i na pierwszy rzut oka nie wyglądają jak reklamy. Zmuszają one użytkowników do zobaczenia czego, czego wcale nie chcieli.
Wymuszone przedłużanie. To rodzaj dark patterns, w którym informacja o końcu darmowego okresu próbnego jest ukryta. Zamiast tego z karty użytkownika pobiera się środki. Praktyka pozbawia możliwości podjęcia decyzji, czy dalej chce korzystać z oferty, czy też nie. Często bywa łączona z wymienionym wyżej Roach Motel.
Inne popularne zabiegi:
-
Banery z niezauważalnym “x”,
-
Umieszczanie niewielkiego komunikatu z możliwością odmowy dopiero na samym dole,
-
Komunikat z akceptacją jest wyraźnie większy i bardziej wyrazisty w porównaniu do odmowy.
Ponad 600 000 ludzi tworzy strony za darmo, bez kodowania i przy wsparciu AI. Zobacz, jakie to proste
Czy cookies to dark patterns?
Ciasteczka są na każdej stronie. Jednak pewne taktyki z nimi związane można zakwalifikować do dark patterns. Oto przykład: wyświetla się komunikat o ciasteczkach, ale zamiast przycisków „Akceptuję” i „Nie akceptuję”, otrzymujesz „Akceptuję” i „Zarządzaj ciasteczkami”. Dopiero tam możesz odmówić zgody na stosowanie dodatkowych cookies. Jeszcze większym utrudnieniem jest automatyczne zaznaczenie wszystkich zgód, które użytkownik musi dopiero odznaczyć. Choć nie jest to trudne w wykonaniu, to demotywująca i niepotrzebna czynność.
Inne praktyki dark patterns z tego obszaru to:
- duży kontrast między buttonami,
- definiowanie niektórych cookies’ów marketingowych jako te wymagane,
- zapełnienie belki z informacją o cookies’ach przysłaniającej 50%+ powierzchni treści
Rodo w kontekście akt o usługach cyfrowych
O regułach Rodo przypomina Europejska Rada Ochrony Danych w wytycznych z marca 2022 roku. Zdefiniowano w nich zwodnicze wzorce projektowe jako interfejsy i ścieżki użytkownika realizowane na platformach mediach społecznościowych. Wspomina o tym również Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2022/2065 z dnia 19 października 2022 roku w sprawie jednolitego rynku usług cyfrowych oraz zmiany dyrektywy aktu o usługach cyfrowych. Parlament przewiduje regulacje mające zwalczać dark patterns.
Wytyczne EROD mogą być pomocne nie tylko dla mediów społecznościowych, ale także dla każdego serwisu i aplikacji, zwłaszcza e-commerce. Przedstawiane tam mechanizmy mają bowiem uniwersalny charakter, dostarczają wiedzy na temat tzw. ciemnych praktyk oraz wskazują na kontekst prawny ochrony danych osobowych.
Jako przykłady dark patterns wytyczne EROD wymieniają: utrudnianie lub blokowanie (przez administratora) użytkownikom uzyskiwania informacji lub zarządzania ich danymi poprzez:
- utrudnianie lub uniemożliwienie wykonania danej czynności,
- domyślne zaznaczanie checkboxów,
- przeciążanie użytkowników dużą ilością żądań, informacji, opcji lub możliwości w celu skłonienia ich do udostępnienia większej ilości danych lub nieumyślnej zgody na przetwarzanie danych osobowych wbrew oczekiwaniom osoby, której dane dotyczą,
- zwodniczy interfejs.
Czym są Dark Patterns: podsumowanie
Praktyki dark patterns mogą się wydawać atrakcyjne z biznesowego punktu widzenia, ale w rzeczywistości nie przynoszą długofalowych korzyści. Choć na początku wyniki lub zyski faktycznie mogą wzrosnąć, w międzyczasie tracisz coś innego. Pamiętaj, że w prowadzeniu strony i całej działalności niezwykle ważna jest Twoja opinia i relacja z odbiorcą. Stosując dark patterns, naruszasz obydwa aspekty.
Może cię zainteresować:
Autor: Kaja Rowicka
Popularne artykuły.
Kreator stron www WebWave umożliwia tworzenie stron www z pełną swobodą. Strony internetowe możesz tworzyć zaczynając od czystej karty lub wykorzystując szablony www. Strona www bez kodowania? To łatwe - zacznij już teraz.
contact@webwavecms.com
+48 731 395 898
Porozmawiaj z nami na czacie
Od godziny 08:00 do 24:00
Ta strona została stworzona w kreatorze WebWave.
Znajdziesz nas na:
Kreator WebWave.
Oferta.